?Frank Van der Stucken
(Fredericksburg, Texas, 15 oktober 1858 – Hamburg, 16 augustus 1929)
“Pagina d’amore” op. 10
Eine Episode für Orchester
Idylle op. 20
für Orchester
Voorwoord
Na zijn studietijd bij Peter Benoit in Antwerpen en een studieverblijf in Leipzig, waar hij met Edvard Grieg bevriend raakte, reisde Frank Van der Stucken in de jaren 1879-1880 door Oostenrijk, Zwitserland, Italië en Frankrijk. Tijdens die studiereis ontmoette hij onder andere Giuseppe Verdi, Jules Massenet en Emmanuel Chabrier. Chabrier leerde hij waarschijnlijk via Paul Lacome kennen, de componist met wie Van der Stucken eind 1880 samenwoonde in het Hôtel Navarin in Parijs. Lacome was toen al een bekend componist: met Jeanne, Jeannette et Jeanneton had hij in 1876 zijn meest succesvolle operette geschreven (op een libretto dat Jacques Offenbach had geweigerd). In zijn memoires herinnerde Lacome zich Van der Stucken als volgt: ‘Ses traits, d’une pureté de ligne remarquable, son masque rasé, énergique, encadré d’une vaste chevelure bouclée, étaient faits pour la sculpture. Il savait tout, il avait lu dans les littératures française, allemande, anglaise. Il avait voyagé, habité l’Allemagne. (…) Esprit charmant d’ailleurs et excellent camarade.’ Lacome was een dichte vriend van Chabrier, met wie hij een muzikale belangstelling voor Spanje deelde, en zo moet Van der Stucken zelf ook bevriend zijn geraakt met Chabrier.
Van die vriendschap getuigt Pagina d’amore, een kort orkestwerk dat Van der Stucken ‘seinem Freunde Emmanuel Chabrier’ toewijdde. Vermoedelijk componeerde hij deze ‘Episode für Orchester’ rond 1884. In de jaren voordien had Van der Stucken het Stadttheater van Breslau geleid (1881-1883) en een tijd bij bij Franz Liszt in Weimar doorgebracht, om dan in 1884 in opvolging van Leopold Damrosch benoemd te worden tot muziekdirecteur van de Arion Society in New York. De Arion Society was een muziekvereniging die over een groot mannenkoor en een eigen symfonisch orkest beschikte. Dat deze vereniging bij Van der Stucken terecht kwam is waarschijnlijk te danken aan Max Bruch: op het Männerchor Festival in 1883 in New York dirigeerde hij de Arion Society en hij zou Van der Stucken, die hij kende van in Breslau, toen hebben aangeraden. Van der Stucken arriveerde in februari 1884 in zijn geboorteland en al op 4 april dirigeerde hij zijn eerste concert met het koor en orkest van de Arion Society. Kort daarna moet Van der Stucken contact hebben opgenomen met Chabrier met de vraag om de Amerikaanse première van España te mogen dirigeren. Op 4 juni 1884 schreef Chabrier aan de uitgever Wilhelm Enoch, verwijzend naar de moeilijkheden die hij ondervond om zijn opera Gwendoline in Parijs uitgevoerd te krijgen: ‘Heureusement, il y a encore dans le Nouveau-Monde des gens qui ne se foutent pas tout à fait de moi, des gens qui veulent faire jouer España (…) – Oui, Van der Stucken et sa dame [de zangeres Maria Vollmer], établis à New York, y font de la musique; lui dirige une société musicale, “l’Arion” et me demande España pour la saison prochaine. S’il vous reste encore q[uel]q[ues] pesetas de délicatesse, je présume que vous voudrez bien expédier à cet homme influent la partition de cette œuvre immortelle.’ Hij vroeg om de partituur van España aan Van der Stucken op te sturen via de Arion Society (Saint Mark’s place 19-21 in New York), samen met de 3 Valses romantiques. Misschien waren deze pianowalsen uit 1883 wel de aanleiding voor Van der Stucken om met Pagina d’amore een naar Chabrier refererende orkestwals te schrijven. Alleszins dirigeerde hij op 5 december 1884 de Amerikaanse première van Chabriers España, tijdens het tweede Novelty Concert dat hij in de Steinway Hall in New York organiseerde. Van de zeven geprogrammeerde werken waren er zes Amerikaanse premières, waaronder nog de eerste symfonie van Giovanni Sgambati, een fragment uit Peter Benoits lyrisch drama Charlotte Corday en een scène uit het oratorium Die sieben Todsünden van Adalbert von Goldschmidt. The New York Times van 7 december 1884 loofde Van der Stucken als programmator én dirigent: ‘The playing of the band was distinguished by vigor and precision, and Mr. Van der Stucken’s labours as a conductor, as well as his arrangement of the programme, did him infinite credit.’
Niettegenstaande ze elk aan de andere kant van de oceaan leefden en werkten, onderhielden Van der Stucken en Chabrier hun vriendschappelijke contacten. Ze ontmoetten elkaar opnieuw toen Van der Stucken op 12 juli 1889 ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling in Parijs een concert met Amerikaanse muziek dirigeerde. Lacome hielp Van der Stucken toen om met musici van het Conservatoire en van de Opéra-Comique een orkest samen te stellen.
Ook het tweede werk uit deze bundel, Idylle op. 20, heeft Van der Stucken opgedragen aan een van zijn muziekvrienden, de Deense fluitist, dirigent en componist Joachim Andersen. Andersen was een van de beste fluitisten van zijn tijd en was vele jaren lid van de Berliner Philharmoniker. Nadat hij in 1894 naar Kopenhagen terugkeerde, stichtte hij er het Palace Orkest waarmee hij op zondagmiddag volksconcerten gaf. Met dit orkest dirigeerde hij onder andere de Deense première van Edward Elgars Enigma Variations. Het is niet duidelijk waar en wanneer Van der Stucken en Andersen elkaar hebben leren kennen. In de partituur van Idylle liet Van der Stucken een gedicht afdrukken dat meer dan waarschijnlijk van de hand van Andersen is. Alleszins spreekt er heimwee uit naar Noordelijke landschappen: ‘O wär’ich dort auf Nordlands Höh’n’. Het gedicht werd geschreven in Bad Salzdetfurth (een plaatsje in Nedersaksen) in juni 1893. Van der Stucken was rond die tijd alleszins in Europa, hij kan Andersen dus toen ontmoet hebben.
Beide orkestwerken, het walsende Pagina d’amore en het melancholische Idylle, waren geruime tijd erg populair. In Antwerpen bijvoorbeeld verschenen de twee partituren regelmatig op de Dierentuinconcerten van dirigent Edward Keurvels, net als Van der Stucken een leerling van Peter Benoit.
Jan Dewilde, 2007
Herdruk van een kopie uit de bibliotheek van het Koninklijk Vlaams Conservatorium van Antwerpen. Voor het orkestmateriaal, gelieve u te wenden tot de bibliotheek van het Koninklijk Vlaams Conservatorium. Deze partituur werd gepubliceerd in samenwerking met het Studiecentrum voor Vlaamse Muziek (www.svm.be)
---------------------------------------------------------------------------------------
Frank Van der Stucken
(Fredericksburg, Texas, le 15 octobre 1858 – Hambourg, le 16 août 1929)
“Pagina d’amore” op. 10
Eine Episode für Orchester
Idylle op. 20
pour orchestre
Préface
Dans les années 1897-1880, après des études auprès de Peter Benoit et un séjour d’études à Leipzig, où il se lie d’amitié avec Edvard Grieg, Frank Van der Stucken voyage à travers l’Autriche, la Suisse, l’Italie et la France. Lors de ce voyage d’études, il rencontre entre autre Giuseppe Verdi, Jules Massenet et Emmanuel Chabrier. Il a probablement fait la connaissance de ce dernier par l’intermédiaire de Paul Lacome, compositeur renommé de l’époque, avec qui il vivait, fin 1880, à l’Hôtel Navarin à Paris. En 1876, Lacome avait écrit Jeanne, Jeannette et Jeanneton, son opérette la plus connue (écrite sur un libretto que Jacques Offenbach avait refusé). Dans ses mémoires, Lacome dépeint Van der Stucken de la façon suivante: ‘Ses traits, d’une pureté de ligne remarquable, son masque rasé, énergique, encadré d’une vaste chevelure bouclée, étaient faits pour la sculpture. Il savait tout, il avait lu dans les littératures française, allemande, anglaise. Il avait voyagé, habité l’Allemagne. (…) Esprit charmant d’ailleurs et excellent camarade.’ Etant donné que Lacome était un ami intime de Chabrier, avec qui il partageait un intérêt musical pour l’Espagne, il est fort probable que Van der Stucken se soit lié d’amitié avec Chabrier grâce à Lacome. De cette amitié témoigne Pagina d’amore, morceau que Van der Stucken dédie à ‘seinem Freunde Emmanuel Chabrier’ (‘son ami Emmanuel Chabrier’). Cet ‘Episode für Orchester’ a été problablement composé aux alentours de 1884.
Après avoir dirigé, entre 1881 et 1883, le théâtre municipal de Breslau et après avoir séjourné à Weimar auprès de Franz Liszt le 3 novembre 1883, Van der Stucken succède, en 1884, à Leopold Damrosch et est nommé directeur musical de la Arion Society à New York, une société musicale ayant un choeur de voix d’hommes important et son propre orchestre symphonique. Selon toute vraisemblace Van der Stucken se retrouve au sein de la société par l’intermédiaire de Max Bruch qui dirigeait la Arion Society lors du Männerchor Festival à New York en 1883. Bruch aurait alors recommandé Van der Stucken qu’il connaissait de Breslau. Van der Stucken qui arrive dans son pays natal en février 1884 dirige son premier concert avec le choeur et l’orchestre de la Arion Society déjà le 4 avril de cette même année. Peu après, Van der Stucken aurait contacté Chabrier avec la demande de pouvoir diriger la première américaine d’España. Le 4 juin 1884, Chabrier écrit à son éditeur Wilhelm Enoch, sur les difficultés rencontrées, à Paris, par rapport à l’exécution de son opéra Gwendoline : ‘Heureusement, il y a encore dans le Nouveau-Monde des gens qui ne se foutent pas tout à fait de moi, des gens qui veulent faire jouer España (…) – Oui, Van der Stucken et sa dame [la cantatrice Maria Vollmer], établis à New York, y font de la musique; lui dirige une société musicale, “l’Arion” et me demande España pour la saison prochaine. S’il vous reste encore q[uel]q[ues] pesetas de délicatesse, je présume que vous voudrez bien expédier à cet homme influent la partition de cette œuvre immortelle.’ Il lui demande d’envoyer la partition d’España à Van der Stucken en passant par la Arion Society (Saint Mark’s place 19-21 à New York) et d’y joindre les 3 Valses romantiques. Ces valses pour piano datant de 1883 ont probablement incité Van der Stucken à écrire Pagina d’amore, une valse pour orchestre qui renvoit à Chabrier. Le tout est que le 5 décembre 1884, lors du second ‘Novelty Concert’ que Van der Stucken organise au Steinway Hall à New York, celui-ci dirige la première américaine de l’España de Chabrier. Des sept oeuvres programmées, six étaient des premières américaines: il y avait entre autres la première symphonie de Giovanni Sgambati, un fragment du drame lyrique de Peter Benoit, Charlotte Corday, et un passage de l’oratorio Die sieben Todsünden (Les Sept Péchés capitaux) d’Adalbert von Goldschmidt. Le New York Times du 7 décembre loue ainsi Van der Stucken en tant que programmateur et chef d’orchestre: ‘The playing of the band was distinguished by vigor and precision, and Mr. Van der Stucken’s labours as a conductor, as well as his arrangement of the programme, did him infinite credit.’ (‘Le jeu de l’orchestre se distinguait par sa vigueur et sa précision, et Van der Stucken s’est merveilleusement bien acquitté de sa tâche tant comme chef d’orchestre que comme programmateur’.) Nonobstant le fait que Chabrier et Van der Stucken vivaient et travaillaient chacun de l’autre côté de l’océan, les deux compositeurs entretenaient des contacts amicaux. Ils se sont revus le 12 juillet 1889 à Paris où Van der Stucken dirigeait un concert qui présente de la musique américaine à l’occasion de l’exposition universelle. Lacome avait pour l’occasion aidé Van der Stucken à composer un orchestre avec les mucisiens du Conservatoire et ceux de l’Opéra-Comique.
La seconde oeuvre du recueil Idylle op. 20 a également été dédiée à un de ses amis musicaux, à savoir, le flûtiste, chef d’orchestre et compositeur danois Joachim Andersen. Andersen était l’un des meilleurs flûtistes de son époque et pendant des années il a joué dans le Berliner Philharmoniker. Après son retour à Copenhague, en 1894, il y fonde le ‘Palace Orkest’ avec lequel il donne des concerts populaires le dimanche après-midi. Avec cet orchestre, il dirige entre autre la première danoise des Enigma Variations d’Edward Elgar. Bien que l’on ne sache au juste où et quand Van der Stucken et Andersen se sont rencontrés, l’on peut tenter une hypothèse à partir d’un poème que Van der Stucken a fait imprimer dans sa partition d’Idylle, poème très probablement écrit par Andersen. Du texte émane une mélancolie qui fait penser aux paysages nordiques: ‘O war’ich dort auf Nordlands Höh’n’ (‘O, si seulement j’étais sur le hauteurs du Nord’). Le poème fut écrit à Bad Salzdetfurth (une petite ville en Niedersachsen) en juin 1893. Etant donné que Van der Stucken était alors en Europe, il est tout à fait possible qu’il ait rencontré Andersen à ce moment.
Les deux oeuvres orchestrales, la Pagina d’amore valsante et la mélancholique Idylle, ont longtemps joui d’une certaine popularité. A Anvers, par exemple, les deux partitions ont souvent été jouées par le chef d’orchestre Edward Keurvels – tout comme Van der Stucken, un des élèves de Peter Benoit – lors des concerts de la Société royale de Zoologie.
Jan Dewilde
(traduction: Annick Mannekens)
Réédition d’une copie de la bibliothèque du Conservatoire Royal Flamand d’Anvers. Pour le matériel d’orchestre, veuillez vous adresser à la bibliothèque du Conservatoire Royal Flamand. Cette partition a été publiée en collaboration avec le Studiecentrum voor Vlaamse Muziek (www.svm.be). |